Probiotica, symbiotica en microbiota voor gezonde darmen
Ons lichaam heeft zich over de vele eeuwen slim aangepast om ons zo goed mogelijk te beschermen tegen mogelijke bedreigingen van buitenaf. Zo heeft onze dikke darm bijvoorbeeld nuttige bacteriën nodig zoals probiotica, symbiotica en microbiota om moeilijk verteerbare elementen toch te verwerken. Helaas bevat het merendeel van het ‘moderne’ voedsel niet genoeg van die goedaardige bacteriën, waardoor we er misschien elders naar op zoek moeten. Apotheker Piet Sollie geeft enkele aandachtspunten bij het zoeken naar supplementen.
Bescherming tegen bedreigingen
Net als alle andere levende wezens, is ook ons lichaam enerzijds een op zichzelf staande eenheid, onafhankelijk van de niet-levende materie, en anderzijds het gevolg van een interactie met de omgeving. Beide voorwaarden zijn nodig om te overleven. In de loop der miljoenen jaren ontwikkelde ons lichaam aan de buitenkant een huid als afscheiding van de buitenwereld. Die huid beschermen we met de gevoelszenuwen die erin uitkomen en met onze zintuigen.
Aan de binnenkant van ons lichaam bevinden zich de slijmvliezen van de spijsvertering, de ademhaling en van de geslachtsorganen. Die slijmvliezen kunnen we interpreteren als onze ‘binnenste huid’, waarlangs directe uitwisseling mogelijk is met de buitenwereld.
Zo presenteren drank, voeding en mogelijke bedreigende stoffen (zoals gifstoffen en allergenen) zich aan ons lichaam via het spijsverteringsstelsel. Deeltjes die van buitenaf in de longen terechtkomen, worden door de slijmvliezen van de longen terug naar boven gewerkt. Daar worden ze deels uitgehoest en deels doorgeslikt. Zo komen ze ook in de spijsvertering terecht. In de evolutie van honderdduizenden jaren heeft deze interactie zich geperfectioneerd.
De spijsvertering
Als we iets eten, vermengt het voedsel zich met de enzymen uit de slijmvliezen van de mond. De maag zet de voorvertering verder en vormt een zure barrière voor vele stoffen en bacteriën. In de dunne darm wordt onze voedselbrij verder vermengd met spijsverteringsenzymen en galzuren. Nuttige bacteriën breken vele stoffen af in de dikke darm, waarna deze platte massa gekneed wordt zodat ze intensief in contact komt met het darmslijmvlies. Dat slijmvlies bestaat uit een enkele laag cellen bovenop de darmwand en bevat allerlei herkenningsplaatsen voor voedingsstoffen.
Lange tijd dacht men dat de dikke darm enkel instond voor de heropname van vocht uit de spijsvertering. Hij speelt echter ook een belangrijke rol voor het immuunsysteem. Immuniteit tegenover ziekteverwekkers van buitenaf bestaat namelijk uit twee delen:
Enerzijds een systeem dat gevaarlijke stoffen of microben herkent en neutraliseert: de intestinale afweer,
Anderzijds een systeem dat niet-gevaarlijke stoffen herkent als niet-gevaarlijk. Op bepaalde plekken in het darmslijmvlies, de zogenaamde plaques van Pleyer, kunnen grotere moleculen gecontroleerd het darmslijmvlies passeren. Op die manier leert het lichaam nieuwe stoffen tolereren zonder ertegen te reageren. Dat aanleren van nieuwe ongevaarlijke stoffen of moleculen gebeurt zeer snel. Al twee minuten nadat de stoffen het systeem gepasseerd zijn, is het hele lichaam op de hoogte van zo’n nieuwe ‘veilige’ molecule. Als het darmslijmvlies echter niet in optimale staat verkeert kunnen er ontstekingen optreden. Die ontstekingen veroorzaken schade aan het darmslijmvlies en zogenaamde ‘lekken’. Die lekken zullen verdere ontstekingen teweegbrengen, waardoor het systeem in een vicieuze cirkel terechtkomt. Wanneer een probleem optreedt bij het herkennen van ongevaarlijke stoffen, bv. pollen, gluten … kan dat aanleiding geven tot allergieën.
Ons darmslijmvlies heeft de oppervlakte van een tennisveld en vernieuwt zich om de vijf dagen volledig. Om deze barrière in evenwicht te houden is een dagelijkse toevoer van ‘levend voedsel’ nodig. Levend voedsel bevat de nuttige bacteriën microbiota, probiotica of symbiotica. Een gezonde dikke darm bevat er maar liefst zo’n anderhalve kilogram van! Ze breken vele stoffen af die anders voor ons lichaam onverteerbaar zouden zijn. De gemiddelde mens heeft 500 tot 1000 soorten nuttige bacteriën, met een unieke samenstelling per persoon, een soort intestinale vingerafdruk. Deze levende kiemen voeden zich in de darm met bepaalde voedingsvezels zoals fructo-oligosacchariden (FOS) en insuline.
Onvoldoende levende kiemen in ons voedsel
Gaandeweg is ons eten en drinken dermate geïndustrialiseerd en gesteriliseerd geraakt dat er nog weinig levende kiemen in te vinden zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat die goedaardige kiemen essentieel zijn om een evenwichtig darmslijmvlies op te bouwen. Daarom lijkt het steeds nuttiger te worden om ze zelf actief te gaan toevoegen aan je voedingspatroon. De laatste 20 jaren is het onderzoek hieromtrent exponentieel toegenomen. De resultaten zijn zeer interessant:
Slechts enkele van bacteriestammen die regelmatig gebruikt worden in preparaten zijn doeltreffend. Ze moeten namelijk voldoende lang in de darm aanwezig kunnen blijven om te ontwikkelen. De meeste stammen spoelen gewoon door de darm zonder zich vast te hechten. De belangrijkste werkzame stammen zijn:
- Lactobacillus acidophilus (DDS-1),
- Bifidobacterium lactis,
- Lactobacillus plantarum,
- Lactobacillus rhamnosus,
- Lactobacillus casei,
- Bifidobacterium longum,
- Streptococcus thermophilus.
Een hoge dosering is essentieel voor een goede werking. Het zure milieu van de maag vernietigt namelijk al een groot deel van de bacteriën, maar sinds kort zijn er ook enkele zuurbestendige preparaten op de markt. Soms worden capsules of tabletten omhuld met een stof die ze beschermt in het maagsap en die de inhoud pas in de darm vrijgeeft.
Het is nuttig om verschillende stammen te combineren om een bredere werking te verkrijgen. Bepaalde stammen zijn specifiek actief in de dikke darm, andere ook in het vaginale slijmvlies, waar ze helpen om te beschermen tegen lokale infecties.
De microbiota zijn op zich temperatuurgevoelig. Ofwel moeten ze koel bewaard worden, ofwel moet een specifiek procedé ervoor zorgen dat ze bij kamertemperatuur kunnen bewaard worden zodat ze tot de vervaldatum het aangegeven aantal kiemen bevatten. Vele preparaten vermelden echter enkel het aantal kiemen bij afvullen. Laat steeds controleren of er informatie voor handen is over het aantal kiemen op de vervaldatum van het preparaat.
Bronnen:
Ik maak dankbaar gebruik van de gegevens uit een voordracht die prof. Dr. Geert Vergote (Verno Scientific) gaf op 25 oktober 2016 voor de patiënten van onze apotheek.
Council, D. (1980). Role of dietary lactobacilli in gastrointestinal microecology13. The American journal of clinical nutrition, 33, 2448-2457.
Dash, S. K. (2004). Review of scientific evidence for efficacy of Lactobacillus acidophilus DDS-1 as a probiotic strain. AGRO FOOD INDUSTRY HI TECH, 15(5), 23-26.
Gerasimov, S. V., Vasjuta, V. V., Myhovych, O. O., & Bondarchuk, L. I. (2010). Probiotic supplement reduces atopic dermatitis in preschool children. American journal of clinical dermatology, 11(5), 351-361.
Gerasimov, S. V. (2004). Probiotic prophylaxis in pediatric recurrent urinary tract infections. Clinical pediatrics, 43(1), 95.
Kimura, Y., Okuda, H., & Arichi, S. (1985). Studies on Scutellariae Radix; XIII1. Effects of Various Flavonoids on Arachidonate Metabolism in Leukocytes. Planta medica, 51(02), 132-136.
Murthy, M., Venkitanarayan, K., Rangavajhyala, N., & Shahani, K. (2000). Delineation of beneficial characteristics of effective probiotics. JAMA, 3(2), 38-43.
Routray, C., & Nagala, R. (2011). Clinical Case Study Multispecies Probiotic Supplement Minimizes Symptoms of Irritable Bowel Syndrome.